Miadından erken doğan (prematüre) bebeklerin en önemli göz sorunlarından biri "prematüre retinopatisi" (ROP) dir. Prematürelerde oluşabilecek retinopatinin erken tanısı ve tedavisi önemlidir. Normalde bebeklerin retinasını besleyen damar sistemi doğuma kadar gelişmeye devam etmektedir. Erken ve düşük kilolu doğumlarda bu gelişme süreci tamamlanmadan bebek doğar. Bebek doğduktan sonra da gelişim devam eder. Fakat bazı durumlarda birçok risk faktörünün de etkisiyle gözdeki normal damarlanma durur ve anormal damarlar gelişir. Bu yeni damarlar bebeğin retinasını etkilediği için tedavi edilmezse kalıcı körlüğe neden olabilir. Bu yüzden erken ve düşük doğum ağırlığıyla doğan ya da doğum sonrası yoğun bakımda kalarak oksijen tedavisi almış olan tüm bebeklerin muhakkak göz hekimi kontrolünden geçmesi ve izlenmesi gerekir.

Şekil 1: Hastanemizde gerçekleştirilen prematüre retinopatisi (ROP) muayenesinden bir görüntü

ROP’un gelişiminde birçok faktör rol oynar. Bunların en önemlileri arasında erken doğum haftası, düşük doğum ağırlığı ve uzun süreli oksijen tedavisi sayılabilir. Doğum sonrası dönemde tekrarlayan solunum sıkıntısı, ağır mikrobik enfeksiyonlar (sepsis), hızlı yapılan kan değişimi, beyin içi kanama, akciğerlerin gelişememesi, kalpte delik olması ROP riskini artırır. Doğum kilosu olarak 2000 gr altı ve doğum haftası olarak 35 haftadan erken doğan bebekler özellikle risk altındadır.

Prematüre retinopatisi geliştiğinde erken dönemde ailenin fark edebileceği hiçbir belirti vermez. Belirti verdiğinde ise tedavi için genellikle çok geç kalınmış olmaktadır. Prematüre retinopatisi en sık doğumdan sonra 6-8’inci haftalarda ortaya çıkar. Bu nedenle yukarıda sayılan tüm risk grubundaki bebekler doğumdan sonra 4–6. haftalık olduklarında mutlaka retina konusunda deneyimli uzman bir göz doktoru tarafından muayene edilmelidir.

Retinayı görmek için bebeğin göz bebekleri özel olarak belli oranda sulandırılmış göz damlaları ile büyütülür.  Bebeğin rahat muayene olması için öncesinde gözlerine anestezik bir göz damlası damlatılır. Muayene esnasında göz kapaklarının açık kalması için bazı özel aletlerden faydalanılır. Hekim indirekt oftalmoskop ile retinayı inceler.

Şekil 2: Solda prematüre retinopatisi tanısıyla retinal avasküler sahaya argon lazer fotokoagülasyon uygulanmış bir olgunun arka segment (retina) görünümü, sağda prematüre retinopatisi plus hastalık; arka segment görünümü ve retinal damarlarda tortiosite (kıvrım) artışı izlenmekte.

Hastalığın evrelemesi:

Evreler hastalığın ciddiyetini gösterir. Ciddiyet arttıkça hastalığın evresi de artmaktadır

Evre 1: Retina dış kenarı kan damarlarının bu bölgeye ulaşamaması sebebiyle beslenememektedir. Beslenen ve beslenemeyen retina bölgelerinin buluştuğu bölgede bir demarkasyon hattı mevcuttur.

Evre 2: İki bölgeyi ayıran demarkasyon hattında kabarıklık (ridge) oluşur

Evre 3: Ridge büyümeye devam eder ve yeni, kanamaya meyilli anormal damarlar gelişmeye başlar. Damarlar göz içi boşluğa (vitreusa) yayılır. Fibovaskuler zarlar oluşur ve sıvı sızıntısı olabilir.

Evre 4: Oluşan zarlara bağlı kısmi retina dekolmanı gelişmiştir.

Evre 5: Tüm retinayı kaplayan total retina dekolmanı gelişmiştir.

Hastalığın yaygınlığını belirlemek için retina 3 zona (bölgeye) ayrılır:

Zon 1: Ortasında optik diskin bulunduğu, makula ile optik disk arasındaki mesafenin iki katı çapa sahip dairesel alan.

Zon 2: Zon 1 gibi merkezinde optik disk içeren, burun yönünde tüm retinayı kapsayan dairesel alan.

Zon 3: Zon 2 dışında kalan ve burunun aksi yönünde hilal şeklindeki alan. 

Plus hastalık:

Bahsedilen zon ve evreleme yanısıra bazı olgularda retina damarlarında anormal genişlemeler meydana gelir. Bu da hastalığın ciddiyetini gösteren önemli tedavi kriterlerinden birisidir.

Tedavi kararında ROP’ un göz içindeki lokalizasyonu, şiddeti ve ne kadar yaygın olduğu önemlidir. Evre 1 ve 2 için sadece gözlem yeterlidir. Bu bebekler retina olgunlaşması tamamlanıncaya kadar takip edilmelidirler.

Evre 3 ROP’ u tedavi etmenin çeşitli yöntemleri vardır. Fakat en sık uygulanan lazer tedavisidir. Lazer fotokoagülasyonu ile retina dekolmanına sebep olmadan anormal damarlar ortadan kaldırılır.

Evre 4 ve 5 teki hastalara vitrektomi ameliyatı uygulanır. Uygulaması zor ve başarısı sınırlı olan bir yöntemdir. Özellikle evre 5 olgularda başarı şansı çok düşüktür. Sonuçta prematüre retinopatisi zamanında tanı ve tedavisi yapılmadığında, hatta bazen tedaviye rağmen körlüğe kadar gidebilen ciddi bir sağlık sorunudur.