Görme duyusu nasıl oluşur?

Göz küresi, ortalama 2,5 cm çapında bir organdır. Göz vücudumuzda aynı bir fotoğraf makinesi gibi görev yapar. En dıştaki saydam bombe yapıya kornea denir.  Göze gelen ışık; kornea, göz bebeği (pupil) ve göz merceğin den (lens) geçerek gözün arka kısmındaki ağ tabakada (retina)  toplanır.  Retinada oluşan görüntü göz siniri (optik sinir) ile beyine taşıyarak görme algısı oluşur.

Orbita (Göz çukuru)

Kafatası içinde gözün yerleştiği boşluğa orbita (göz çukuru) denir. Orbitayı üstte alın kemiği (frontal kemik), iç yüzde burun kemiği (nazal kemik), dış yüzde şakak kemiği (temporal kemik) ve altta elmacık kemiği (maxilla) oluşturur. Orbita içinde göz küresinin etrafında bağ, yağ ve kastan oluşan destek dokuları vardır. Ayrıca üst göz kapağının altında, üst dış orbita bölgesinde gözyaşı bezi (lakrimal bez) bulunur. Lakrimal bez, ürettiği gözyaşı ile gözün ön yüzeyini ıslatıp kayganlaştırarak kapak hareketlerini kolaylaştırır. Gözyaşı, göz kırpma refleksi ile alt ve üst göz kapağı iç kısmındaki birer adet noktasal giriş (punktum) yoluyla lakrimal kanallara ve oradan burun boşluğuna pompalanır.

Şekil 1: Gözün ön ve arka segment yapılarını gösteren ayrıntılı anatomik demonstrasyon 

Göz Kapakları

Göz kapakları gözü, ışık gibi uyaranlardan ve travmalardan korur. Ayrıca lakrimal bez tarafından üretilen gözyaşının göze tutunmasını sağlayan mukus tabaka ve buharlaşmasını önleyen lipid (yağ) tabaka da göz kapakları iç yüzeyindeki aksesuar gözyaşı bezleri tarafından salgılanmaktadır. Gözyaşı kornea üzerinde ince bir film tabakası oluşturur. Bu yapıya gözyaşı filmi denir. Bu ince filmin kendi içinde 3 katmanı bulunur;  en dışta lipid katmanı, ortada su katmanı ve korneaya bakan en iç yüzde mukus katmanı. Göz kapaklarındaki kaslar ile sağlanan göz kırpma, gözyaşının göz yüzeyine eşit şekilde yayılmasını ve devamlılığın sağlar. Kirpikler, alt ve üst kapak kenarlarında yerleşerek gözü toz vb. yabancı cisimlerden koruma görevini üstlenirler.

Kornea ve Sklera

Kornea, gözün ön yüzünü oluşturan ve dış ortamla temasta bulunan şeffaf tabakadır. Gözü bir optik sistem olarak düşünürsek bu sistemdeki en yüksek kırma gücü korneaya aittir. Kontakt lens kullanıcılarında lens korneanın üzerine oturur. Sklera, dışarıdan beyaz renkli görünen ve korneanın devamı şeklindeki sert tabakadır. Skleranın dış yüzeyine göz hareketlerinden sorumlu  altı adet kas tutunur. Bu kasların koordineli çalışması halinde net ve üç boyutlu görme oluşurken sağ ve sol göz kaslarının koordine çalışamaması durumunda şaşılık ortaya çıkmaktadır.

Uvea

Uvea skleranın iç yüzünü saran ve gözün büyük oranda beslenmesini sağlayan damar tabakadır. Uvea önden arkaya 3 bölümden oluşmaktadır; iris, siliyer cisim ve koroid. Koroid dışarıda sklera içeride ışığa hassas sinir tabakası (retina) ile komşudur. Siliyer cisim gözün nispeten ön kısmında, göz bebeği arkasında yerleşmiştir ve göz içi sıvısının (humör aköz) ana üretim noktasıdır. Siliyer cisimden yeteri kadar sıvı üretilmediğinde göz basıncı düşüklüğü (hipotoni), haddinden fazla sıvı üretildiğinde ise göz içi basıncı yüksekliği (hipertoni ve glokom) görülebilmektedir. İris, gözün dışarıdan görülen renkli kısmıdır. İrisin ortasındaki koyu alana göz bebeği (pupil) denir ve ışık buradan gözün içine girer. Göz bebeği karanlıkta genişleyerek göze daha çok ışık girmesini sağlarken fazla aydınlık ortamlarda daralarak retinayı fazla ışıktan korur. 

Şekil 2: Renkli fundus (arka segment) fotoğrafı

Ön Kamara Açısı ve Lens

Ön kamara açısı, kornea ve irisin birleşmesi ile oluşur. Siliyer cisim tarafından üretilen göz içi sıvısı (aköz homör) bu bölgedeki süzgeç benzeri küçük kanallar yoluyla gözü terkeder. Eğer söz konusu kanallarda çeşitli madde birikimleri (pigment, psödoeksfolyasyon materyali, hifeme vb.) ya da açı da daralma (katarakt vb) sebebiyle göz içi sıvısı etkin şekilde boşaltılamazsa göz içi basıncında artış (hipertoni) ve bun bağlı görme siniri hasarı (glokomatöz optik nöropati) gelişebilir.

Lens oldukça şeffaf ve esnek bir yapıya sahiptir. İris ve göz bebeğinin hemen arkasında yer alır. Cisimlerden gelen ışığın retinada odaklanmasında rol oynar. Lens, zonül denilen ince liflerle siliyer cisme çepeçevre tutunur ve böylece göz içinde asılı durur. Yakın bir cisme odaklandığımızda siliyer cisimdeki kaslar kasılır, zonüller gevşer ve lens bombeleşir. Bu mekanizma bir fotoğraf makinasının ‘zoom’ unu andırmaktadır. Yaşlanma ile lens sertleşir ve esnekliğini kaybeder. Buna bağlı olarak 40 yaş sonrasında çoğu insanda yakına odaklanamama durumu ortaya çıkmaktadır. 

Vitreus ve Retina

Vitreus boşluğu, retinanın önünde lensin arkasında bulunur. Yaklaşık 4 ml hacmindeki bu boşlukta jelimsi bir sıvı bulunur. Bu jel görmenin gerçekleşmesi için optik sistemin ışık geçirgenliğini korur ve göz küresine şekil kazandırır. 

Retina, gözün en arka kısmında yer alır. Sahip olduğu fotoreseptör hücreler ile optik enerjiyi algılar ve onu elektrik sinyallerine çevirerek optik sinire aktarır. İç yüzü vitreus, dış yüzü koroid tabakası ile komşudur. Retina ile koroid arasında retina pigment epiteli (RPE) hücreleri vardır. Bu hücrelerin görevi ışık saçılmalarını resorbe etmek ve fotoreseptör hücrelerine görme kimyasında görev yapması için A vitamini sağlamaktır. Bu epitel tabakasının üzerinde sinir kökenli hücrelerden oluşan nörosensoriyel tabaka mevcuttur. Nörosensoriyel tabakanın en önemli hücreleri birer fotoreseptör hücre olan rodlar ve konlardır. Rodlar karanlıkta görmeden sorumludur. Konlarda ise duyarlı olduğu dalga boyuna bağlı olarak üç farklı pigment bulunur. Bu farklı pigmentler kırmızı (564 nm), yeşil (533 nm) ve mavi (437 nm) dalga boyundaki ışığın varlığında aktive olurlar. Bu yüzden konlar, renkli görme ve aydınlıkta görmeden sorumludurlar.

Optik Sinir

Optik sinir, gözün retinasında ışık enerjisinden elektrik enerjisine dönüşen bilgi sinir liflerinin uzantısı olan optik sinir vasıtasıyla beynin oksipital korteksine taşınırlar. Optik sinirin gözü terk ettiği alan optik disktir. Burada sinirin göz küresinden çıkabilmesi için göz küresinin en dışını oluşturan sklera delikli bir hal alarak aralarından optik sinir liflerin çıkışına izin verir.